Harivamsha, volume II, Appendix II, BORI, 1971
shrIgaNeshAya namaH
hari OM
itranslated by A. Purushothaman, purushothaman_avaroth @yahoo.com
sheShadharmaprakaraNam  44

mahAnavamIvratam

yudhiShThira    uvAcha  

pitAmaha namaste.astu sAkShAttvaM dharmamurtimAn |
kena puNyaprabhAvena vANIM vadasi dharmajAm  ||  44-1
shR^iNvanti sarve manujAH kathAmamR^itasammitAm  |
na kShamastvadR^ite vaktumevamanyo vadasva me  ||  44-2

bhIShma uvAcha  

vratadAneShu niratA ye dvijA dharmatatparAH  |
te jAnanti kathAM ramyAM dharmagarbhAM bahupradAM  ||  44-3
ariShaDvargajetAro  brAhmaNA gatakalmaShAH  |
purANadharmashAstraj~nAste  jAnanti nR^ipottamam  ||  44-4

yudhiShThira uvAcha  

kena vratena vAksiddhiH sarvasaMpattathA bhavet  |
vrataM tattAdR^ishaM  brUhi kariShye  vachanAttva  ||  44-5

bhIShma uvAcha  

kR^ipayA vAsudevasya sarvaM jAnAmi dharmaja  |
yathA  hya~njitanetrastu  nidhiM pashyati bhUgatam  ||   44-6  
shR^iNu vedavidAM  shreShtha  sarvaj~nastvaM mato.asi me  |
kR^iShNasya yAdavendrasya kR^ipApAtro.asi pArthiva  ||  44-7
atraivAgantumichChanvai  dvAravatyAM sa tiShThati  |
ripUMstAnkShaNamAtreNa nirjitya yudhi keshavaH  ||  44-8
so.abravIllokapUjyAyA  bhAratyAstu shubhaM vrataM  |
bhAratI sarvadA pUjyA  lokavandyeti me.anagha  ||  44-9
tadarthamadya te vachmi sarvasiddhipradaM shubham  |
kR^iShNapriyakaraM viddhi lokamAtushcha tatpriyam |
tatpriyaM sarvadevAnAM navarAtrivrataM shubham  ||  44-10
gajAshvarathashastrAdInalamkR^itya shubhe dine  |
kalpoktahomakarmAdi kR^itvA chAnte paThedimam  |
shR^iNvatAM sarvapApaghnaM  sarvasaMpatkaraM shubham  ||  44-11
koshavR^iddhirbhavetteShAM rAjyavR^iddhishcha  bhUbhR^itAM  |
vAksiddhirbahuputrAshcha  bhAratyAstu prasAdataH |
tasmAttavApi rAjendra rAjyaprAptirbhaveddhruvam  ||  44-12

yudhiShThira uvAcha  

kasminkAle mahAdevI pUjyA pustakadhAriNI |
vidyAmUrtirvadAsmAkamAkhyAhi tvaM vidhiM shubhaM  ||  44-13

bhIShma uvAcha  

aho vadAmi te devyAH pUjAM sarvasamR^iddhidAm  |
sarvadA pUjayeddevIM  bhAratIM sarvamAtaram  ||  44-14
mahAnavamyaM prAptAyAM  pUjAM kurvati yatnataH  |
prApte chAshvayuje mAse shuklapakShe  samudbhavA  |
yA tithirnavamI proktA sA mahAnavamI   smR^itA  ||  44-15  
uShasyutthAya  saMkalpamAcharettattithou sudhIH  |
archayiShye jagatpUjyAM shAradAM  vishadaprabhAm  |
sitapadmAsanAM devImakSharAM shashibhUShaNAm  ||  44-16
vidyAmurtiM vishAlAkShIM  mauktikAdAmabhUShitAm  |
vajravaiDUryavalayAM jyotirmaNivirAjitAm  ||  44-17
iti dhyAtvA tu saMkalpya snAtvA tu susamAhitaH  |
AvAhya pUjayeddevIM vidyApustakamaNDale  ||  44-18
medhAdevyanuvAkena hyupachArAnprakalpayet  |
vrate mahati naivedyamarpayetprayatendriyaH  ||  44-19   
svasUtravidhinA vedyAM pratiShThApya hutAshanam  |
homaM prakalpayetvidvAMstilapAyasasarpiShA  ||  44-20
medhAdevyanuvAkena pratyUchaM jAtavedasi  |
hunedgoShTheshvashAlAyAM gR^ihamadhye cha vA budhaH  ||  44-21
pUjitAyAM tu bhAratyAM hyanena vidhinA nR^ipa  |
pUjakasya cha ye kAmAste sarve vashavartinaH  |
sevante taM nR^ipashreShTha sevakA iva hi dhruvaM  ||  44-22
brAhmaNAn bhojayedbhaktyA  prINayetvasudAnataH  |
viprAgnihutasheSheNa turagAnbhojayedvratI  ||  44-23
ku~njarAnsyandanAnvAhAnyAnAni vividhAni cha  |
AyudhAni vichitrANi dhanurbANAdikAnyapi  |
archayedAtmarakShArthaM shubhairnIrAjanAdibhiH  ||  44-24
asya vratasya mAhAtmyaM ko vetti hariNA vinA  |
somadatte purA dR^iShTaM vratasya sumahatphalam  ||  44-25

yudhiShThira uvAcha  

somadatto yathA dR^iShTaM bhavatA vratamuttamam  |
tadetadakhilaM shrotuM paraM kautUhalaM hi me  ||   44-26

bhIShma uvAcha  

somadatto mahAnAsIt purA somakulodbhavaH  |
rAjA paramadharmaj~no bandhumAnanahaMkR^iti  ||  44-27
satyavAdI sadA maunI hyAtitheyo bahuprajaH  |
satsu pUjAM prakurvANaH sannashatruH parAkramaiH  |
bubhuje bhujamavyagraH saratnAkaramekhalAm  ||  44-28
tena saMpIDitA rAj~nA sametAH shatravaH pare  |
mAhiShmatIpuraM gatvA tairmattaiH  pIDito raNe  ||  44-29
akShauhiNIsaharaishcha hyayutaiH kariNAM vrajaiH  |
ashvaiH kAshmIrajaistAta lakShakoTisamanvitaiH  ||  44-30
saMgrAmastumulastatra somadattasya tairabhUt  |
shaktitomarakhaDgaishcha bhiNDipAlaistathAshmabhiH  |
yathA devAsuraM yuddhaM  tathAbhUtkiM nu varNyate  ||  44-31
parairhatabalaH saMkhye nishi saMgruhya vedikAm  |
striyamantastvasattvAM cha prAgAdgargAshramaM prati  ||  44-32
tatraiva pa~nchamAsAMshcha sthitvA shokasamanvitaH  |
pa~Ngutvamatha mUkatvamandhatvamagamannR^ipa  ||   44-33
rAjyabharShTaM patiM patnI prAptukAmaM punaH shriyam  |
pralapantaM muhuH putrAnhatAnyuddhe sudurlabhAn  ||  44-34
shriyaM rAjyaM cha bhogaM cha  samuddhishya punaH punaH  |
AshvAsayantI sA devI  jagau shlokachatuShTayam  ||   44-35

vedikA uvAcha  

dhairyaM vipadi kartavyaM saMpattau cha kShamA parA  |
vAchAlatvaM satAM madhye tadvaiH shAstrapuraHsaram  ||  44-36
vikramo yudhi kartavyaH sthiratvaM strIsamIpataH  |
eishvaryaM cha sadA kShAntirbhaktiH shashvattu  bhUsure  ||  44-37    
bhavitavyaM bhavatyeva nALikeraphalAmbuvat  |
gantavyaM gachChati sadA gajabhuktakapitthavat  ||  44-38
yadbhAvi tadbhavetyeva yadabhAvi na tadbhavet  |
iti nishchitabuddhInAM na chintA bAdhate kvachit  ||  44-39
evaM manIShiNaH prAhurnItishAstravido nR^ipa  |
mu~ncha shokaM cha mohaM cha chintAM dehavinAshinIm  ||  44-40
gargAshramamidaM rAjanprApayiShye tadantikam |
sa te dAsyati dharmAtmA sarvAnkAmAnsudurlabhAn  ||  44-41
sAntvayitvA tadA vIraM svapatiM rAShtravarjitam  |
ashaktaM gamane devI  bibhratI nijakandhare  |
prApayAmAsa muditA gargAshramamakalmaSham  ||  44-42
patiM tatra pratiShThAya muniM natvA punaH punaH |
kampamAnA tadA sAdhvI pInonnatapayodharA  ||  44-43
chandrAnanA sukeshI cha bimbhoShThI manjubhAShiNI  |
karNAntanayanA bAlA chandrikAmalasuchChavIH  ||  44-44
vedikA vedimadhyA sA pa~nchaviMshativArShikI  |
komalA~NgI tu sA devI  shyAmA sA puNyalakShaNA |
muniM provAcha dharmiShThA pAhi pAhIti me patim  ||  44-45
bhagavanpatinA dharmamAgatA shatrupIDitA  |
rAjyabhraShTo  hyayaM rAjA tvAmeva sharaNaM gataH  ||  44-46
munistatra chiraM dhyAtvA dhyAnamArgeNa chakShuShA  |
dR^iShTavAnsarvamevaitadrAj~nastasya mahAtmanaH |
uvAcha munishArdUlo rAjAnaM mahiShIsakham  ||  44-47

garga uvAcha  
yuvayoH kaShTamatyugraM sarvabhAvaM suduHsaham  |
yenedamIdR^ishaM prAptaM  tadbravImi hi te.adhunA  ||  44-48
devInAmuttamA devI vratAnAM pravarA shubhA  |
sarvakAmapradA devI bhAratI naiva pUjitA  |
tasmAttvamIdR^ishaM prApto gatiM duravabodhanAm  ||  44-49
aho mUrkhA narAH sarve  aishvaryamadagarvitAH  |
dharmyaM vrataM na kurvanti pIDAM gachChanti duHkhitAH  ||  44-50
vratopavAsaH kartavyo hyAtmanaH shreya ichChatA  |
shreyasA sukhamApnoti paratrAmutra cha prabho  ||  44-51
kimatra bahunoktena dR^iShTamAshcharyamuttamam |
shubhavratena bhAratyA naLo vai prAptavAnpuram  ||  44-52
virUpAkShasya kR^ipayA pampAtIranivAsinaH  |
prAptavAnachalAM lakShmiM nalo rAjA vichakShaNaH  ||  44-53
ityukttA sahasA devI vedikA shubhalochanA  |
natvA punaH punaH prAha R^iShiM paramadhArmikam  ||  44-54
virUpAkShasya mAhAtmyaM  pampAtIranivAsinaH  |
tIrthasya vaibhavaM me.adhya vistarAdvaktumarhasi  ||  44-55

garga uvAcha  

shR^iNu devi pravakShyAmi pampAnAthasya vaibhavam  |
tu~NgabhadrA shubhaM tIrtham  koTishaMkarasaMbhavam  ||  44-56

bhIShma uvAcha  

evaM prasannahR^idayaM muniM natvA punaH punaH  |
ekAgramanasau bhUtvA  dampatI tAvatiShThatAm  ||  44-57

garga uvAcha 

aho vakShyAmi mahAtmyaM virUpAkShasya shUlinaH 
yasya shravaNamAtreNa vAjapeyaphalaM bhavet  ||  44-58
virUpAkShaM shivaM dR^iShTvA narAH pApavR^itA api  |
vimuktakilbiShAste tu rudralokAdhivAsinaH  ||  44-50
sakR^ichchApi namedyastu virUpAkShaM narAdhipa  |
koTivaMshasamAyukto rudralokaM sa gachChati  ||  44-51
eko.api yasya vaMshe vA virUpAkShaM namedyati  |
tasyaiva vaMshajA  sarve rudralokAdhivAsinaH  ||  44-52    
tasminbrahmashilAmadhye devavR^indairabhiShTutam  |
taM natvA tu virUpAkShaM sarvalokAdhipo bhavet   ||  44-53
svapnAdvA  kaitavAdvApi  virUpAkSheti yo vadet  |
ga~ngAsnAnaphalaM  tasya bhavetpApakShayo nR^ipa   ||  44-54
pitroryadi nR^ipAsthIni nakhakeshAni vA punaH |
vAmabhAge mahAnadyA devadevasya chAj~nayA  ||  44-55
prakShiptamAtre  tadvaMshyAsteShAM ye .api cha tatpadam  |
bhaviShyati nR^ipashreShTha  kimu tattIravAsinAm  ||  44-56
kR^itakR^ityA narA ye tu  teShAM devasya darshanam  |
aprayatnena bhavitA  tatpadaM cha nR^ipottama  ||  44-57
tu~NgabhadrA mahAdevI pApaghnI puNyadAyinI  |
majjanti ye narA rAjaMsteShAM  pApaM Chinatti hi  ||  44-58
sarayUrnarmadA ga~NgA gautamI shAradA nR^ipa  |
tu~NgabhadrA cha kAverI  loke puNyatamAH smR^itAH  ||  44-59
purA naLo mahArAja kalinA saMprapIDitaH  |
svadeshaM saMparityajya prAptavAnatra  bandhumAn  ||  44-60
snAtvA tatra trikAleShu  nigR^ihItAkhilendriyaH  |
shaMkaraM toShayAmAsa  virUpAkShaM mahAmatiH  ||  44-61
snAnAttu tapasA bhaktyA shIlAdrAj~no mahAmateH  |
tasya prasanno deveshaH kR^ipAM  chakre sushobhanam  ||  44-62
asharIrau virUpAkSho divi  sthitvA gaNairvR^itaH |
proche naLaM virUpAkSho jagadIsho jaganmayaH  ||  44-63
kR^itArtho.asi mahAbhAga  tapasA toShito.asmyaham  |
varaM varaya bhadraM te viddhi mAM pArvatIpatim  ||  44-64

naLa uvAcha  

kimarthaM devadevesha  prArtanAdAnatatparaH  |
adR^iShTarUpI  bhagavAnAkAshe vartate.adhunA  ||  44-65
ahaM pApIti viditaH pUrvasminnApi janmani  |
sarvapApaharaM devaM  draShTuM tvAmakShamo.abhavam  ||  44-66
kiM nu karma kR^itaM deva kartavyaM kiM nu pApinA  |
vada bhUtesha chittesha tatkaromi tavAj~nayA  ||  44-67

Ishvara uvAcha  

marudbhiH prerito mUrkho duHkhapApavivardhanaH  |
kaliH kalevare prItyA devanAnte.anuvartate  ||  44-68
taddoShapariharArthaM bhAratIvratamuttamam  |
kuruShva narashArdUla pratyakSho.asmi tataH param  ||  44-69
sahasramAyurdAsyAmi  tava rAjyaM cha shAshvatam  |
kIrtiM cha vipulAM  loke svarlokaM te.api shAshvatam  ||  44-70
kIrtyA tava kalernAshaM  yAvachchandradivAkaram  ||  44-71
ityuktvA pArvatIkAnto  virUpAkSho jaganmayaH  |
tu~NgabhadrAtaTe ramye  bhrAjate marutAM gaNaiH  ||  44-72
naLo.api taM namaskR^itya  virUpAkShaM pinAkinam  |
R^ituparNapuraM shrImAnyayau dhyAyanmaheshvaram  ||  44-73
tu~NgabhadrAsamaM  loke nAsti kiMchinnR^ipottama  |
sarvapApakShayakarI sarvopadravanAshinI  ||  44-74
svarlokaM sUryalokaM cha chAndraM satyaM pinAkinam |
eShA dAsyati lokAmstu  snAtAnAM pApanAshinI  ||  44-75
snAtavyamatra yaj~nena mAghamAse visheShataH |
snAtAnAM pitaraH sarve brahmalokanivAsinaH  ||  44-76
iti shrutaH purA gItA nAradena mahAtmanA  |
shrIshailashikhare sthitvA  tasmAdAshrAvitaM mayA  ||  44-77
iti devena saMdiShTo naLo nAma mahIpatiH |
tu~NgabhadrAM samAgamya R^ituparNena dhImatA  ||  44-78
devasya saMnidhau kR^itvA vidhinA nvamIvratam  |
svapuraM prayayau shrImAndamayantyA cha saMgataH |
sarvAnkAmAnavApyaiva svarloke.adyApi vartate  ||  44-79
tasmAttvamapi rAjendra tatra gatvA vrataM kuru  |
ityuktamAtre muninA sarvarogavivarjitaH  |
tu~NgabhadrAM samAgamya  sasnau vedikayA saha ||  44-80
virUpAkShaM mahAdevaM natvA saMpUjya  bhaktimAn  |
muninoktaM vrataM kR^itvA  mudamApa balAnvitaH  ||  44-81
virUpAkShaprasAdena  puNyatIrthaniShevaNAt  |
prAptavAnsvapuraM shrImA~nshatruhantAbhavattadA  ||  44-82
tasmAttvamapi rAjendra shatruhantA bhaviShyasi  |
gachCha gachCha virUpAkShamatra tvaM kiM kariShyasi  ||  44-83 
sItAmadR^iShTvA rAmo.api rAvaNena  hR^itAM priyAm  |
pampAsarovaraM gatvA shramaM shokaM jahau tadA  ||  44-84
mata~NgamuninA tatra brahmaj~nena jitakrudhA  |
saMgatastatra dharmAtmA vavande taM salakShmaNaH  ||  44-85
pUjAbhi satkR^ito rAmo  muniM natvA punaH punaH |
mudamApa sa rAjendrastu~NgAM dR^iShTvA sa bhadrakAm  ||  44-86
svavR^ttamasmai vinivedya samyak-
sItAviyogaM vanavAsahetum |
visR^ijya chAshrUNi munervachobhiH 
saMbodhito  rAghavanandano.abhUt  ||  44-87

vaishaMpAyana uvAcha  

shrutvaitadAkhyAnamasheShamAdyaM 
dharmAtmajaH shokavimuktadehaH  |
mudaM prapede saha vipravaryaiH  
sahAnujo  vai gatakalmaSho.abhUt  ||  44- 87


April 12, 2009